روزنامه ابتکار
1397/01/15
تعطیلات نوروزی رسانه‌ها چه تاثیری بر جامعه دارد؟ خواب بهاره مطبوعات در عصر بی خوابی های مجازی
فاطمه امینالرعایاهر سال تقریبا از 28 اسفندماه شاهد تعطیلی اکثر مشاغل در کشور هستیم و با وجود چند روز کاری در روزهای آغازین فروردین، عملا این تعطیلات تا 14 فروردین ماه ادامه پیدا می‌کند. روزنامه‌ها و مطبوعات هم از این قاعده مستثنی نیستند. اما آیا میشود خبررسانی را 15 روز متوقف کرد؟ آیا فضای مجازی چنان پیشرفت کرده که بتواند به طور کامل جایگزین مطبوعات مکتوب شود؟
تعطیلات طولانی، بلای جان همه کشور از جمله مطبوعات
تقریبا 15 روز اکثر قسمت‌های صنعتی، اقتصادی، سیاسی و ... در کشور به حالت تعطیل یا نیمه تعطیل درمی‌آیند. این تعطیلی گریبانگیر مطبوعات هم شده است. در پی این تعطیلات طولانی مدت، مطبوعات با چه مسائلی دست و پنجه نرم می‌کنند؟ داوود صفایی، روزنامه‌نگار، استاد و پژوهشگر علوم ارتباطات در این‌باره به «ابتکار» می‌گوید: تعطیلی پانزده روزه بر مسائل بسیاری اثرگذار است، به طور مثال در اثر این تعطیلی صنعت و تولید کاهش پیدا می‌کند. این تعطیلی زیاد است و سال‌ها درباره آن صحبت شده است. به‌رغم آنکه در تقویم چند روز کاری در میان تعطیلات وجود دارد ولی در واقعیت اجتماعی و اقتصادی این 15 روز همه امور با تعطیلی روبه‌رو هستند. مطبوعات هم یکی از شاخص‌های اجتماعی، اقتصادی است که در این میان صدمه می‌بیند. اما به دلیل مقبولیت این تعطیلات نزد مردم، چندان نمی‌توان به آن اعتراض کرد.
او ادامه می‌دهد: در طول روزهای عادی سال، نوع و کیفیت تفریح پایین است و در نتیجه مردم از تعطیلات نوروزی به عنوان فرصتی برای استراحت و تفریح استفاده می‌کنند. اما این تعطیلات طولانی است و اگر کیفیت آن بالا رود، می‌توان برای کاهش آن فکری کرد تا به دنبال آن کشور از لحاظ اجتماعی و اقتصادی وضع بهتری داشته باشد.
چرا روزنامه‌ها تعطیل‌اند؟
صفایی با اشاره به تعطیلی شبکه چاپ و توزیع روزنامه‌ها در تعطیلات نوروزی، آن را یکی از دلایل مهم در تعطیلی مطبوعات می‌داند و می‌افزاید: متاسفانه تقریبا تمامی چاپخانه‌ها در این ایام کار نمی‌کنند و به همین دلیل روزنامه‌ها امکان چاپ ندارند. گرچه بعضی از روزنامه‌ها مجبور شدند اقدام به خرید چاپخانه کنند تا بتوانند در روزهای تعطیل در صورت لزوم روزنامه‌های خودشان را چاپ کنند که البته این کار، اقدامی غیراقتصادی است. از آن گذشته شبکه توزیع نیز در ایام تعطیلات کار نمی‌کند، در نتیجه ما حدودا دو هفته تا بیست روز از داشتن مطبوعات مکتوب محرومیم. در سال‌های گذشته کمبود محتوا را هم به عنوان یکی از عوامل دیگر تعطیلی مطبوعات مطرح کردند. به طور مثال اخبار سیاسی که مهم‌ترین حوزه محتوایی مطبوعات به شمار می‌رود تقریبا به حالت تعطیل یا نیمه تعطیل درمی‌آیند، اقتصاد هم به طور کامل تعطیل است، دیگر حوزه‌ها هم حالت مشابهی دارند. در نتیجه موضوعی برای نوشتن وجود ندارد. در نتیجه یا مطبوعات محتوایی برای تولید ندارد یا چنان محتوای معمولی‌ای منتشر میشود که مخاطب میلی به خواندن آنها ندارد.
این استاد دانشگاه ادامه می‌دهد: از سوی دیگر گفته میشود که با وجود تعطیلی و وجود اوقات فراغت، اما مردم زمانی برای مطالعه ندارند. بنابراین ارتباطات رو در رو و شفاهی و حتی در سفر بودن و استفاده از اینترنت باعث میشود زمانی برای خواندن روزنامه باقی نماند. مجموعه موارد مطرح شده انتشار روزنامه را تبدیل به امری غیراقتصادی کرده است و باعث پایین آمدن کارایی آنها شده است. در نتیجه مطبوعات هم به این تعطیلی اجباری و ناخواسته تن داده‌اند.
حیات اطلاع‌رسانی با وجود فضای خالی مطبوعات به مدد فضای مجازی
در سال‌های گذشته شاهد برخی تصمیم‌گیری‌ها در ایام تعطیلی مطبوعات در حوزه‌های مختلف بوده‌ایم و این موضوع چنین القا می‌کند که این تصمیمات از روی عمد در این زمان گرفته شده تا از نبود فضای مطبوعات برای فرار از نقد و بررسی استفاده شود. این پژوهشگر حوزه رسانه در خصوص چنین برداشت‌هایی از تصمیمات اتخاذ شده می‌گوید: یکی از دغدغه‌ها از حدود 20 سال پیش که شاهد تعطیلی طولانی‌مدت مطبوعات بودیم، همین موضوع بوده است. گاهی در ایام تعطیلات وقایع مهمی، چه داخلی و چه خارجی، اتفاق می‌افتاد مثل حمله به یمن که مصادف با نوروز بود، یا تغییرات قیمت نفت یا امسال نوسانات قیمت دلار و حتی برخی تصمیمات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی داخلی مطرح می‌شد و این نگرانی وجود داشت که در تعطیلی مطبوعات، جامعه از رویدادها بی‌اطلاع بماند و نتواند واکنش مناسبی نسبت به این موارد نشان دهد. البته امروز در سایه وجود اینترنت، سایت‌ها و شبکههای مجازی دیگر هیچ رویدادی حتی 5 ساعت هم از نظر مردم پوشیده نمیماند. بنابراین جنبش فکری، اطلاع‌رسانی و تحلیل حیات خودش را دارد. شبکههای اجتماعی آسیب تعطیلات طولانی مدت مطبوعات را تا حدودی رفع کرده اند. بنابراین فکر نمی‌کنم چندان جای نگرانی در این زمینه وجود داشته باشد.
تب استفاده از شبکههای مجازی فروکش می‌کند
مرگ مطبوعات در سایه فعالیت و حیات شبکههای مجازی مدتی است که در میان اهالی رسانه مطرح شده است. نوروز امسال که فعالیت شبکههای مجازی در آن به اوج خود در چند سال اخیر رسیده است، شاید بتواند سنگ محک خوبی برای توانایی فعالیت این شبکه‌ها به عنوان جایگزین دائمی‌ای برای مطبوعات مکتوب باشد. صفایی در این‌باره می‌گوید: به نظر من گرچه در حال حاضر مطبوعات بازار مخاطب را به نوعی به شبکههای اجتماعی واگذار کرده‌اند و تیراژشان پایین آمده است اما اوضاع به وخامت مطرح شده نیست. موبایل‌ها ابزار شبکههای اجتماعی هستند. درست است که موبایل‌ها در دسترس و سریع هستند ولی دو اثر منفی دارند که در طول زمان باعث فروکش کردن موج هیجانی استفاده از شبکههای مجازی خواهد شد. اولین موضوع ایجاد اعتیاد و استرس و اضطرابی است که در دسترس بودن موبایل و در پی شبکههای مجازی ایجاد می‌کند و در نتیجه در درازمدت این استفاده کمتر خواهد شد. دومین عامل، تاثیراتی است که استفاده از این ابزار بر سلامت فیزیکی افراد خواهد داشت. به همین دلایل به نظر من ممکن است این تب فروکش کند. اما در این جریان، محتوای ضعیف مطبوعات هم بی‌تاثیر نبوده است. بنابراین ایجاد تنوع و نگاهی تازه به اخبار برای بازگرداندن مخاطب به سوی روزنامه امری ضروری است.
رویکرد نوین روزنامه‌ها راهکار پیشی گرفتن از فضای مجازی
تعطیلی چند هفته‌ای مطبوعات ممکن است برای جامعه نیز اثرات سوئی داشته باشد اما آیا مردم در دنیای امروز هم در نبود مطبوعات از دنیای پیرامون خود بی‌خبر می‌مانند؟ از نظر صدیقه ببران، استاد ارتباطات، چنین موضوعی چندان صحت ندارد. او به «ابتکار» می‌گوید: شاید در دهه گذشته می‌شد این موضوع را مطرح کرد اما امروزه با یک ویژگی تکمیلی برای دنیای مطبوعات روبه‌رو هستیم و آن هم رسانه‌های آنلاین هستند. اکثر مطبوعات ما بخش آنلاین دارند و همچنین خبرگزاری‌ها می‌توانند تعطیلی مطبوعات را جبران کنند. در کنار این بخش‌ها، وجود شبکههای اجتماعی به عنوان بستر بسیار مهمی برای تولید و توزیع اخبار جدید به‌شمار می‌روند. بنابراین امروز حتی اگر بخش فیزیکی مطبوعات حذف میشود، می‌توانند با بخش مجازی‌شان در حوزه روزنامه‌نگاری سایبر بخش حذف شده را جبران کنند. امروز علاوه بر فعالیت صدا و سیما، روزنامه‌نگاری آنلاین و سایبر بسیار فعال است. او ایجاد رویکرد جدید به رسانه را امری ضروری می‌داند و می‌افزاید: مطبوعات ما دیگر نباید صرفا به حوزه سخت خبر بپردازند و باید به حوزه نرم‌خبرها ورود پیدا کنند بدین ترتیب می‌توانند حتی اخبار سوخته را احیا کنند و این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که رسانه‌ها وارد فرآیندمداری در خبر شوند و به لایه‌های پنهان اخبار دست یابند و صرفا به رویدادها نپردازند. امروز رسانه‌ها در رویدادمداری به رقابت در ثانیه می‌پردازند. بنابراین در این زمینه نمی‌توان کاری کرد بلکه خلاء حضور را می‌توان با رویکردهای نوین روزنامه‌نگاری جبران کرد. پس وجود روزنامه‌ها قطعا ضروری است به شرط آنکه به رویدادمداری نپردازند و بتوانند ویژگی‌های جدید روزنامه‌نگاری تحقیقی، تحلیلی، توسعه و ژانرهای نوین روزنامه‌نگاری سایبر را اعمال کنند.
سایر اخبار این روزنامه
واکنش روحانی به خبر فیلترینگ تلگرام تا پایان فروردین ماه برداشت‌های دو گانه‌ای را رقم زد
«ابتکار» دیدارهای نوروزی سیاستمداران را بررسی می‌کند
عید دیدنی در هوای سیاست
شورای شهر پایتخت 19 فروردین تکلیف استعفای محمدعلی نجفی از شهرداری تهران را مشخص می کند
جلال خوشچهره
روش قدیمی پاک کردن صورت مساله
«ابتکار» وضعیت مالیات بر ارزش افزوده در سطح واحدهای تولیدی و بازنویسی قانون آن در مجلس را بررسی کرد
نشست روسای جمهوری ایران، ترکیه و روسیه در آنکارا برگزار میشود
مثلث آستانه زیر سایه عفرین
تعطیلات نوروزی رسانه‌ها چه تاثیری بر جامعه دارد؟
خواب بهاره مطبوعات در عصر بی خوابی های مجازی
«ابتکار» از تلاش فراکسیون امید برای خروج از کم تحرکی گزارش می دهد
دو راهی امید
«ابتکار» از حاشیه‌های عجیب «پایتخت 5» گزارش می‌دهد
داستان‌های دنباله‌دار یک سریال نوروزی
لوور یا منشور کوروش؛ کدام ایرانیان را بیشتر به خود جذب کردند؟
روزهای شلوغ موزه ملی ایران
وزیر دفاع در دیدار با همتای روس:
برعهدی که با شرکای خود بسته ایم، وفاداریم
رئیس‌جمهوری پیش از عزیمت به ترکیه:
راه‌حل مشکل سوریه، نظامی نیست
فیلترینگ تلگرام، صد گام منفی برای دموکراسی
